Մատչելի հղումներ

Թուրք-ամերիկյան հարաբերությունների լարման պատճառները


U.S. based cleric Fethullah Gulen at his home in Saylorsburg, Pennsylvania, U.S. July 29, 2016.
U.S. based cleric Fethullah Gulen at his home in Saylorsburg, Pennsylvania, U.S. July 29, 2016.

Թուրքիայի արդարադատության նախարարի այցը Վաշինգտոն նոր ալիք է հաղորդել թուրք-ամերիկյան լարված հարաբերություններին: Հանդիպելով իր ամերիկացի գործընկերոջ հետ, նա նորից բարձրացրել է թուրք վտարանդի ընդդիմադիր գործիչ Ֆեթուլլահ Գյուլենի արտահանձնման հարցը: Անկարան պահանջում է հանձնել թուրքական արդարադատությանը ԱՄՆ-ում բնակվող Գյուլենին: Բանակցությունների ավարտին թուրք պաշտոնյան հայտարարել է, որ այս խնդրի ձգձգումը շարունակում է բացասաբար անդրադառնալ թուրք-ամերիկյան հարաբերությունների վրա:

Գյուլենի պատճառով թուրք -ամերիկյան հարաբերությունների վատթարացումը սկսվեց 2015-ի հուլիսին, երբ թուրքիայում տապալվեց հեղաշրջման փորձը: Այդ փորձի համար Թուրքիան մեղադրում է ԱՄՆ-ի Փենսիլվանյա նահանգում բնակվող թուրք ընդդիմադիր իսլամական քարոզիչ Ֆեթուլլահ Գյուլենին: Նրա տարհանձման Անկարայի խնդրանքի դիմաց Վաշինգտոնը պահանջում է տրամադրել սպառիչ ապացույցներ Գյուլենի մասնակցության ու մեղավորության մասին:

Այցի օրերին Վաշինգտոնում գործող SETA հիմնադրամը կազմակերպել էր քննարկում հեղաշրջումից հետո թուրք-ամերիկյան հարաբերությունների մասին: Միջոցառմանը մասնակից բանախոսները քննադատեցին ամերիկյան իշխանությունների դիրքորոշումը Գյուլենին տարհանձնելու հարցում և ընդգծեցին վերջինիս կապը հեղաշրջման փորձի հետ:

«Գյուլենի շարժումը փորձում է ապակայունացնել Թուրքիան կարևոր պատմական փուլում... Հեղաշրջման ժամանակ ամերիկյան դիվանագիտական և ռազմական ղեկավարության հայտարարությունները բացասաբար են ընդունվել թուրք հանրության կողմից, որի 70-80 տոկոսը հավատում է, որ հեղաշրջումը կազմակերպել է Գյուլենի շարժումը:», ասում է SETA հիմնադրամի փորձագետ Ահմեդ Թեքիլօղլուն:

«Թուրքիայում ռազմական գերիշխանության վերացումից հետո հնարավորություն ընձեռվեց ամրապնդել ժողովրդավարությունը, սակայն այս գործընթացը մնաց խոցելի: Հենց այս ժամանակ Գյուլենի շարժումը փորձ արեց զավթել իշխանությունը... Արևմուտքը պետք է գիտակցի, որ սա փորձ էր ռազմական միջոցով տապալելու ընտրված իշխանությանը», նշում է Մուջիբ Խանը Կալիֆորնիայի համալսարանից:

«Այս շարժումը վնասում էր թուրքական ժողովրդավարությանը հեղաշրջումից շատ ավելի շուտ, սակայն այն խնդիր դարձավ թե Թուրքիայի և թե ԱՄՆ-ի համար հենց այս հեղաշրջմամբ: Կայուն, ժողովրդավար և բարգավաճ Մերձավոր Արևելքը ԱՄՆ-ի նպատակն է, սակայն այն չի կարող դրան հասնել առանց Թուրքիայում ժողովրդավարության զարգացման: ԱՄՆ-ը իր մեղքի բաժինն ունի Թուրքիայում այսօր առկա անկայուն վիճակի համար, քանի որ շարունակում է ապաստան տրամադրել Ֆեթուլլահ Գյուլենին», ասում է Փրինստոնի համալսարանի փորձագետ Մայքլ Ռեյնոլդսը:

Թուրք և թուրքամետ փորձագետների այս մոտեցումներըը, հնչեցրած SETA հիմնադրամի կազմակերպած միջոցառմանը, փորձագիտական շրջանակների միակ կարծիքը չէ: Մեկ այլ դիտարկմամբ՝ խնդիրը գտնվում է իրավական դաշտում, որն արհեստականորեն քաղաքականացվում է Թուրքիայի նախագահ Էրդողանի վարչակազմի կողմից: Ըստ հակառակ կարծիքի՝ թուրքական կողմը չունի հստակ ապացույցներ Էրդողանի վաղեմի մրցակից Գյուլենի մեղավորության մեջ:

«Սա քաղաքական խնդիր չէ, սա իրավական և տեխնիկական հարց է: Նախագահ Էրդողանն է փորձում այն քաղաքականացնել և լարում է թուրք հանրությանը ընդդեմ ԱՄՆ-ի, որը չափազանց անպատասխանատու է և վտանգավոր: Թուրքիան պետք է տրամադրի համապատասխան հստակ ապացույցներ՝ իր խնդրանքի բավարարման համար: Չեմ կարծում, որ դրանք առկա են: Բացի այդ, եթե անգամ առկա են, տարհանձնման պարագայում ԱՄՆ-ը պետք է վստահ լինի, որ տարհանձնվող անձը կունենա արդար և բաց դատավարություն իր երկրում, բայց ներկայիս Թուրքիայի դատական համակարգը, որտեղ լայնորեն ոտնահարվում են մարդկանց իրավունքները, չի տրամադրում այն կարծիքին, որ Գյուլենի պարագայում կկիրառվի արդար դատավարություն», նշել է Կոլումբիայի համալսարանի Խաղաղության և մարդու իրավունքների ծրագրի ղեկավար Դեյվիդ Ֆիլիփսը:

Այս պահին դժվար է կանխատեսել, թե ինչպիսի հանգուցալուծում կստանա արտահանձման հարցը: Բացառված չէ, որ թուրք-ամերիկյան հարաբերությունների լարվածությունն իր անդրադարձն ունենա նաև տարածաշրջանային զարգացումների և հատկապես սիրիական հակամարտության վրա:

XS
SM
MD
LG