Վաշինգտոնում կենտրոնակայան ունեցող Միջազգային հանրապետական ինստիտուտի Հարցումների հետազոտության կենտրոնի Հայաստանի վերաբերյալ օրերս հրապարակած հարցման արդյունքներն ամբողջապես արտացոլում են այն ռազմական և աշխարհառազմավարական իրավիճակը, որում հայտնվել է երկիրը, երբ Ադրբեջանի հետ պատերազմի ընթացքում իրական որևէ աջակցության չստացավ դաշնակից համարվող Ռուսաստանից՝ «Ամերիկայի ձայնի» հետ զրույցում ասել է Միջազգային հանրապետական ինստիտուտի եվրոպական և եվրասիական ծրագրեի տնօրեն Ստեֆան Նիքսը:
«Այսօր հայաստանցիները Ռուսաստանին այլ կերպ են դիտարկում: Նրանք դիտարկում են [Ռուսաստանը] որպես սպառնալիք, այն դեպքում, երբ նախկինում այն մշտապես դիտվել է որպես պաշտպան։ Սա չափազանց կարևոր և հետաքրքիր միտում է, թե ինչպես են հայաստանցիները փոխում իրենց հայացքները Ռուսաստանի նկատմամբ»,- նշում է Ստեֆան Նիքսը:
«Անշուշտ, զարմանալի չէ, որ նրանք՝ [հայաստանցիները] մտահոգություններ ունեն Ռուսամստանի հետ կապված՝ տեսնելով, թե ինչ է արել Պուտինը և շարունակում է անել Ուկրաինայում և տարածաշրջանում»,- նշում է ամերիկացի նախկին դիվանագետ Ֆիլիպ Ռիքերը:
ԱՄՆ Միջազգային զարգացման գործակալության ֆինասավորմամբ Հայաստանի արտաքին և ներքին քաղաքական խնդիրների վերաբերյալ Միջազգային հանրապետական ինստիտուտի հարցումը ուշագրավ տեղեկություններ է հայտնում Հայաստանի ու Ռուսաստանի հարաբերությունների վերաբերյալ՝ ի ցույց դնելով Երևանի ու Մոսկվայի միջև առկա ճգնաժամը:
«Ռուսաստանի հարցում հասարակական կարծիքը արագորեն փոխվում է։ Տարիներ շարունակ հարցումներ ենք արել Հայաստանում, և հայաստանցիների վերաբերմունքը Ռուսաստանի նկատմամբ կտրուկ փոխվել է նախորդ վեց տարիների ընթացքում։ Վեց տարի առաջ հայաստանցիների միայն 11%-ն էր բացասաբար վերաբերվում Ռուսաստանին։ Այս վերջին հարցման համաձայն, այդ թիվը կտրուկ աճել է՝ հասնելով 66%-ի»,- շարունակում է Նիքսը։
Ըստ հարցման, հայաստանցիների 40%-ը երկրի համար քաղաքական սպառնալիք է դիտարկում Ռուսաստանը: Այս առումով Մոսկվան երրորդ հորիզոնականում է՝ զիջելով Ադրբեջանին՝ 86%, և Թուրքիային՝ 82%:
«Տեսնում ենք, որ Ռուսաստանը հայաստանցիների կողմից ընկալվում է որպես գրեթե նույնքան [վտանգավոր երկիր], որքան Թուրքիան է։ Սա ևս մեկ կարևոր փոփոխություն է: Կարծում եմ, [Հայաստանի] վարչապետի քայլերը դեպի Արևմուտք արտացոլում են հասարակական կարծիքը [Հայաստանում]»,- նշում է Նիքսը:
Վերլուծաբանները Ռուսասատնի նկատմամբ Հայաստանում առկա անվստահության նման բարձր ցուցանիշը բացատրում է Երևանի անվտանգային հարցերում Մոսկվայի որդեգրած հայտնի քաղաքականությամբ:
«Ռուսաստանի հետ Հայաստանի հարաբերությունները մշտապես եղել են ասիմետրիկ և կախյալ: Հայաստանը երկար տարիներ ապավինում էր միայն Ռուսաստանին»,- «Ամերիկայի ձայնի» հայկական ծառայությանը տված հարցազրույցում ասում է «RAND» կորպորացիայի վերլուծաբան Փոլ Քորմերին:
«Երբ Ադրբեջանն օգտագործեց իր ռազմական առավելությունը 2016 թվականի փորձնական, այնուհետև՝ 2020 թվականի լայնածավալ պատերազմի ժամանակ, Հայաստանը հայտնվեց ծանր վիճակում: Նրանք՝ [հայերը] հասկացան, որ այդ բոլոր տարիներն Մոսկվային ապավինելը սխալ էր»,- ասում է Հերբսթը:
Միջազգային հանրապետական ինստիտուտի հարցման համաձայն, հատկապես, քաղաքական և անվտանգային ոլորտներում հայաստանցիներն առավել կարևորել են երկրի համագործակցությունը Արևմուտքի հետ։ Օրինակ, 96%-ի կարծիքով Ֆրանսիայի հետ Հայաստանի հարաբերությունները շատ լավ են կամ որոշակիորեն լավ, և այս ցուցանիշով Փարիզը զբաղեցրել է առաջին հորիզոնականը։
«Կասկած չկա, որ ֆրանս-հայկական հարաբերությունները բարելավվում են։ Նույնն է ամերիկա-հայկական հարաբերություններում: Եվ սա, իհարկե, դրական գործոն է: Այս ամենը նպաստում է կայունությանը, սակայն հեռու է [անվտանգության] երաշխիք լինելուց»,- ասում է Ջոն Հերբսթը:
Հայաստանցիների 61%-ը երկրի համար կարևոր քաղաքական գործընկեր է համարում Ֆրանսիային, 56%-ը՝ ԱՄՆ-ին, 47%-ը՝ Իրանին, 37%-ը՝ Եվրամիությանը, 34%-ը՝ Ռուսաստանին, իոկ 31%-ը՝ Չինաստանին։
«Հայաստանցիները մտերմություն են զգում դեպի Ֆրանսիան, Միացյալ Նահանգներն ու ողջ Եվրոպան։ Կրկնեմ՝ [Հայաստանի] վարչապետի և արտգործնախարարի վերջին քայլերն արտացոլում են հասարակական կարծիքի այդ փոփոխությունը, որն է՝ դեպի Արևմուտք կողմնորոշումը և ռուսական ազդեցությունից հեռանալը»,- աում է Նիքսը:
Հարցվածների 50%-ի համոզմամբ, անվտանգության ոլորտում ամենից կարևոր գործընկերը Ֆրանսիան է, 46%-ի կարծիքով ԱՄՆ-ն, դարձյալ՝ 46%-ը մատնանշել է Իրանին, 31%-ը՝ Ռուսաստանին, 28 %-ը՝ Եվրամիությանը։
«Փարիզը դարձել է կարևոր գործընկեր անվտանգության ոլորտում: Նրանք ուժեղացրել են իրենց ռազմական ներկայությունը Երևանում՝ օժանդակություն ցուցաբերող առաքելության միջոցով, որը ներգրավվել է անվտանգային ոլորտում Հայաստանի հետ համագործակցության մեջ և խորացրել է այդ հարաբերությունները: Այսօր Հայաստանին անհրաժեշտ է ոչ միայն սպառազինություն, այլ նաև բարեփոխումներ իր զինված ուժերում, և այդ բարեփոխումների հարցում Ֆրանսիան կարևոր խորհրդատվություն է տրամադրում:»,- պնդում է «RAND»-ի վերլուծաբան Փոլ Քորմերին:
«Ֆրանսիայի դերը աճում է տարածաշրջանում, ինչը, կարծում եմ, իրավիճակը մղում է ճիշտ ուղղությամբ: ԱՄՆ-ն, իր հերթին, նույնպես մեծ հետաքրքրություն է ցուցաբերում տարածաշրջանի նկատմամբ, սակայն այդ հետաքրքրությունն ավելի շատ արտահայտվում է ակտիվության, այլ ոչ թե հզոր և ազդեցիկ քաղաքականության միջոցով: Դա նույնպես կարող է փոխվել դրական զարգացման ուղղությամբ գալիք ամիսների կամ տարիների ընթացքում»,- ասում է Ջոն Հերբսթը:
Պատկերը փոխվում է, երբ հարցը վերաբերում է Հայաստանի հետ տնտեսական գործակցությանը։ Այդուհանդերձ, այստեղ էլ է Ռուսաստանը կորցրել իր երբեմնի առաջատար դիրքը։ Հարցվածների 49%-ը գտնում է, որ երկրի տնտեսական ամենից կարևոր գործընկերը Իրանն է, 48%-ի կարծիքով՝ Ռուսաստանը, 40%-ը նշել է Չինաստանի մասին, Ֆրանսիան ստացել է 34%, 33%-ի կարծիքով՝ ԱՄՆ-ն է։
Վերաբերմունքը հայաստանյան քաղաքական գործիչների և քաղաքական ինստիտուտների նկատմամբ
Քաղաքական գործիչներին չի վստահում հարցման մասնակիցների մեծամասնութունը՝ 60%-ը։ 17%-ի համար նախընտրելին վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանն է։ Արտգործնախարար Արարատ Միրզոյանին վստահում է հարցվածների 5%-ը, ԱԺ նախագահ Ալեն Սիմոնյանին՝ 3%-ը, Հանրապետություն կուսակցության ղեկավար Արամ Սարգսյանին՝ 4%-ը, իսկ Հայաստանի երկրորդ նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանին՝ 2%-ը։
Հարցվածների 42%-ը նշել է, որ խորհրդարանական ընտրությունների անցկացման դեպքում կա՛մ չի մասնակցի, կա՛մ կփչացնի քվեաթերթիկը, կա՛մ էլ որևէ մեկի օգտին չի քվեարկի։
«Երբ երկիրը պատերազմի մեջ է, ինչպես Հայաստանը, ապա քաղաքականությունը դառնում է երկրորդական։ Մարդիկ կենտրոնացած չեն քաղաքականության, ընտրությունների, քվեարկության ուղղությամբ»,- կարծիք է հայտնում Նիքսը:
Ըստ հարցման, խորհրդարանական ընտրությունների անցկացման պարագայում հարցման մասնակիցների 17%-ը իր ձայնը կտա իշխող «Քաղաքացիական պայամանգրին», ևս 3%-ը նշել է Նիկոլ Փաշինյանի գլխավորած կուսակցության կամ «Իմ քայլը դաշինքի» մասին։
«Իմ գնահատականով՝ հայաստանյան հանրությունը ցանկանում է ավելի շատ ժամանակ տրամադրել վարչապետին և այդ ընթացքում աջակցել նրան»,- ասում է Նիքսը:
Ընդդիմադիր «Հայաստան» դաշինքի օգտին քվեարկելու ցանկություն է հայտնել 3%-ը, «Հայաստանի հանրապետական կուսակցության» օգտին՝ 2%-ը, «Հանրային ձայն» կուսակցության՝ 2%-ը, ևս 2%-ը պատրաստ է իր ձայնը տալ «Բարգավաճ Հայաստան կուսակցությանը»։ Ստեֆան Նիքսի կարծիքով, Հայաստանի ընդդիմության ռուսամետ մոտեցումները ևս նպաստում են, որ վերջիններիս ցածր վարկանիշ ունենան:
«Կարծում եմ, սա առանցքային է, բայց նաև ցուցիչ, որ Հայաստանի ժողովուրդը չի ցանկանում վերադառնալ նախկին մոտեցումներին՝ ավելի ռուսամետ ոճի կառավարմանը: Ակնհայտ է, որ Հայաստանի ժողովուրդը ցանկանում է շարժվել առաջ ու ունենալ իր ապագան։ Հարցման համաձայն, Հայաստանում ավելի ու ավելի շատ մարդիկ են իրենց ապագան տեսնում Եվրոպայում»,- ընդգծում է Նիքսը:
Գնահատելով պետական կառույցների աշխատանքը՝ Հայաստանի զինված ուժերից գոհունակություն է հայտնել հարցվածների 30%-ը, դժգոհել է՝ 17%-ը։ Ոստիկանության աշխատանքից գոհ է 23%-ը, դժգոհ՝ 19%-ը։ Տեղական ինքնակառավարման մարմիններից գոհ է 21%-ը, դժգոհ՝ 20%-ը։ ԱԱԾ աշխատանքից՝ հավասարապես, գոհ ու դժգոհ են հարցվածների 22%-ները։ Մարդու իրավունքների պաշտպանի աշխատանքից էլ գոհ է 16%-ը, և դժգոհ՝ 21%-ը։
Ստեֆան Նիքսը օրինաչափ է համարում բանակի նման բարձր վարկանիշը. երբ երկիրը պատերազմի մեջ է, ժողովուրդը համախմբվում իր զինված ուժերի շուրջ:
«Այս ամենը կապված է պատերազմի հետ: Մարդիկ հույս ու վստահություն ունեն, որ հայկական զինված ուժերը կպաշտպանեն իրենց, և դա, կարծում եմ, արտացոլված է թվերում: Նույն թվերն ենք նկատում Ուկրաինայում։ Բանակը առաջնային տեղում է, ինչպես Հայաստանում»,- ասում է Նիքսը:
Ամենացածր վարկանիշն ունի Ազգային ժողովը: Ըստ հետազոտության, հարցման մասնակիցների 68%-ը դժգոհ Հայաստանի խորհդարանի աշխատանքից:
Կառավարության որպես ամենամեծ ձախողում հարցվածների 36%-ը մատնանշել է «Լեռնային Ղարաբաղի կորուստը, Արցախի հանձնումը», 11%-ը՝ սխալ արտաքին քաղաքականությունը, 6%-ը՝ սխալ կադրային քաղաքականությունը, ևս 6%-ը կարծում է, որ կառավարության ձախողումներից է Ռուսաստանի ու ՀԱՊԿ-ի հետ հարաբերությունների լարումը։ 10%-ի գնահատականով, կառավարությունը չի ունեցել որևէ ձախողում:
Որպես ամենամեծ ձեռքբերում նախորդ վեց ամիսների ընթացքում հարցվածների 17%-ը նշել է «անցում բազմավեկտոր արտաքին քաղաքականությանը»: Այս թիվը համապատասխանում է իշխող կուսակցության և նրա առաջնորդ, վարչապետ Փաշինյանին սատարողների թվին: Հաջորդիվ՝ որպես ամենամեծ ձեռքբերում, հարցվածները նշել են գերիների վերադարձը՝ 14%, փոփոխություններ բանակում՝ վերազինում, սպառազինության գնում`10%, անվտանգության ապահովում, խաղաղություն՝ 7%, ճանապարհների բարեկարգում՝ 4%: 28%-ի կարծիքով, կառավարությունը չի ունեցել որևէ նշանակալի ձեռքբերում:
Հարցվածների 50%-ի գնահատմամբ, Հայաստանը շարժվում է ճիշտ ուղղությամբ: 39%-ը գտնում է, որ շարժման ուղղությունը սխալ է։ 2023 թվականի մարտին իրականացված հարցման համեմատ՝ երկրի ընթացքը ճիշտ ուղղություն գնահատողների թիվն աճել է 14 տոկոսային կետով՝ այն ժամանակ այդպես էր կարծում հարցվածների միայն 36%-ը, այժմ, ինչպես ասացինք, այդ թիվը 50% է։
